Nga Armand Maho
Kampi ndodhet në të hyrë të qytetit, nga pjesa veriore nën këmbët e kalasë. Sot është i rrënuar, dhe godinat s’të thonë asgjë. Në mes të sheshit prej dy apo më shumë hektarësh është ngritur një parcelë ku hareshëm nxjerrin krye disa fidanë selvish, të cilat mbillen nga ai që dëshiron të lërë diçka në kujtim të viktimave të terrorit. Trishtimi të mbyt sapo sheh ato ndërtesa, të cilat u shndërruan në makineri të vdekjes.
Gjithkund male! Për të dënuarit kampi ishte ngritur të ofronte vetëm vuajtje. Kryesisht vinin nga veriu, dhe nuk ka një statistikë të saktë se sa ka qenë numri i të dënuarve atje. Në atë kohë Tepelena nuk ishte më shumë se 1 mijë banorë, ndërsa në kamp vetëm për ata që është mbajtur një evidencë ishin rreth 3200 të internuar, ndërsa mendohet që numri të ketë tejkaluar shifrën e pesë mijë personave. Shihet qartë se kampi e kishte mundur qytetin, i cili nuk kishe resurse që t’i mbante. Të dënuarit ishin kryesisht gra, fëmijë dhe pleq nga zonat veriore: Shkodër dhe Mirditë. Këta të fundit, u sollën me shumicë pas vrasjes së Bardhok Bibës, për të cilin ai regjim burracak nuk u mjaftua vetëm me masakrën atje, por u hakmor dhe ndaj foshnjave të djepit.
Tepelena ishte shumë larg nga Mirdita, apo nga Shkodra në atë kohë. Rrëfenjat janë të panumërta. Për shembull, tregonin se shumë të dënuar edhe pasi mbaronin dënimin qëndronin për gati një vit tjetër në kamp, ose në rrethinat e Tepelenës, sepse nuk kishin mundësi transporti. Të tjerë që merrnin guximin e largoheshin në këmbë, gjendeshin të vdekur maleve ose ferrave. Trupi i drobitur nuk e përballonte dot lodhjen.
Mjaftonte dhe një grip i thjeshtë që foshnjet, kryesisht, të humbnin jetën. Ushqimi kryesisht përbëhej nga një supë, e cila më shumë kishte insekte, apo dhe krimba në fund të pjatës. Ndërsa rojet e kampit talleshin duke i kujtuar se partia ishte kujdesur që mos t’u mungonte mishi në menynë e ditës. Godinat ishin organizuar në një mënyrë të tillë ku çdo i burgosur të mos kishte më shumë se 10 cm gjerësi për të fjetur, dhe kjo në çimenton e ftohtë. Pak më andej, në fshatin Turan, gjendja ishte dhe më tronditëse. Në baraka të internuarit flinin mbi njëri-tjetrin, si stivë drushë. Ata që kanë mbijetuar tregojnë se shumë herë e kishin të vështirë të ngriheshin në mëngjes për shkak se muskujt ishin kontraktuar, dhe kockat ishin dërrmuar. Higjiena pastaj ishte një tjetër kalvar i mundimshëm. E vetmja mënyrë për t’u larë ishte një tip dushi i improvizuar në mes të kampit, me ujin e ftohtë akull ku ishin të detyruar të lanin foshnjet nga 0-5 vjeç. Në një ambient ku të priste era e Vjosës, pasi kampi ndodhet përballë luginës që përshkrohet nga lumi. Që të ngrohje ujë duhej të merrje leje me shkrim nga komandanti i kampit, gjë që ishte një mision i pamundur.
Jo në pak raste kur zgjoheshin në mëngjes i gjenin fëmijët pa jetë, por edhe pleqtë. Ky ishte kthyer në një ritual të zakonshëm. Për varrosjen e tyre ishte menduar me djallëzi. Dërgoheshin në afërsi të Vjosës, me qëllim që të dekompozoheshin shpejt dhe rrjedha e lumit të zhdukte përfundimisht eshtrat. Për ceremonial s’bëhej fjalë. Thjesht foshnjat pa jetë hidheshin jashtë telave me gjemba, ku më pas merrej varrmihësi me to. Për këtë punë ishte ngarkuar i ndjeri Reshit Mulleti, djali i ish-prefektit Qazim Mulleti, i cili ka dëshmuar se mund të ketë varrosur rreth 200 trupa foshnjash, nën shoqërinë e një prej ushtarëve të armatosur që e shoqëronte. E megjithatë, numri mendohet të jetë dhe më i madh. Shumë kanë vdekur edhe gjatë transportit dhe nuk janë regjistruar kurrë.
Dëshmi: “Të burgosurit i sillte një makinë e ushtrisë, e mbyllur nga jashtë. Ngaqë kishte mungesë mjetesh, të burgosurit viheshin stive. Kur u hap dera e makinës shumë prej tyre binin si thasë, ngaqë ishin të mpirë. Më kujtohet një grua e re, e cila sapo doli filloi të kërkojë dy fëmijët e saj në emër. Por rezultoi se ata ishin në fund të dyshemesë të asfiksuar. Kur i pa ashtu ajo u çmend. Rojat nuk pyetën shumë, por e nxorën mbrapa kampit dhe i futën plumbin kokës. E kush u mor për t’i regjistruar emrat, apo gjeneralitetet. Shumë prej nesh vinin pa asnjë dokument me vete, ose me rrobat siç kishim qenë në shtëpi”.
Situatën do e zbulonte një mision humanitar i UNRRA diku në fillim të viteve ’50-të, e cila aso kohe e shtroi dhe në OKB për diskutim, e cila do dënonte modelin sovjetik të kampeve që ishin ngritur në lindje, ku rasti i Tepelenës ishte më tronditësi. Kjo më pas do sillte dhe mbylljen me urgjencë të kampit, për arsye se situata e vdekjeve s’po mund të menaxhohej më. Por katër vitet e ferrit kishin kaluar jo pa pasoja tek ata që i vuajtën. Për vite ata vuajtën nga infeksione të lekurës, apo sëmundje të tjera të aparatit tretës, apo dhe humbën jetën në shtëpitë e tyre, apo në kampet e tjera ku u transferuan.
Kjo ishte vetëm një copëz e vogël e ferrit që kanë kaluar ata njerëz. Nuk u fol për torturat që u bëheshin njerëzit, nga rojet e kampit, ku jo pak liheshin të lidhur me ditë të tëra nëpër shtylla të ngritura për këtë qëllim. Kampi në fjalë mund të quhet pa frikë një “Aushvic” i Shqipërisë, për nga numri i vdekjeve atje. Diktatura nuk mbajti asnjëherë një regjistër, por ama janë ata që e kanë vuajtur, apo kanë humbur të afërmit që e dinë fort mirë se çfarë ka ndodhur atje. Përkundër thënieve të ndonjë shërbëtori të diktaturës, që është munduar ta paraqesë si “një kamp pushimi”, ose të nostalgjikëve që kërkojnë të “mos njolloset Tepelena”, ai vend duhet medoemos të kthehet në një vend të memories tonë historike. Një vend pelegrinazhi për brezat, me qëllim që historia të mos përsëritet, sepse askush nuk duhet të përjetojë atë që përjetuan ata njerëz. Kampi i Tepelenës ishte fytyra e atij regjimi, nuk ishte “kamp pushimi” dhe nuk e ngritën as tepelenasit, as tiranasit që duhet të njollosen. E ngriti një regjim që në fokus të tij s’kishte asgjë njerëzore perveç urrejtjes dhe mizorisë për popullin e tij!
