Komisioni i Venecias ka publikuar në faqen zyrtare draft-opinionin në lidhje me çdkretimin e zgjedhjeve të datës 30 qershor, veprim ky që shtyu maxhorancën të kërkojë shkarkimin e Presidentit Ilir Meta.
“Në përgjigje të kërkesës për një mendim nga Kryetari i Kuvendit të Shqipërisë, Komisioni i Venecias arrin në përfundimin se, në mungesë të një dispozite ligjore për këtë çështje, Presidenti mund të anulojë zgjedhjet për organet e qeverisjes vendore në një situatë e cila plotëson kriteret për marrjen e masave emergjente. Edhe atëherë Presidentit i duhet një bazë ligjore specifike – ad-hoc – për të shtyrë zgjedhjet”, thuhet në opinionin e Venecias, i cili mban datën 14 tetor.
Gjetjet e Komisionit të Venecias flasin dhe për një krizë politike, origjina e së cilës lidhet dhe me reformën në drejtësi duke vënë theksin tek ndërhyrjet në draftin fillestar (në mbi 30 ligje).
“Gjatë vizitës së delegacionit të Komisionit të Venecias në Tiranë, treguan disa bashkëbisedues se origjina e krizës është e lidhur me luftën kundër korrupsionit në Shqipëri. Si hap i parë në këtë luftë, Shqipëria filloi një procedurë të reformës gjyqësore e cila përfshin
vettingun e gjyqtarëve dhe prokurorëve. Komisioni i i Venecias tashmë ka dhënë dy mendime për
këtë temë. Të 140 deputetët votuan për ndryshimet kushtetuese, por konflikti shpërtheu kur nisi zbatimi i këtyre ndryshimeve (miratimi dhe ndryshimi i rreth 30 ligjeve dhe praktikave pasuese). Si pasojë e procesit të verifikimit, Gjykata Kushtetuese nuk ka qenë funksionale, tashmë prej një viti e gjysmë, për shkak të mungesës së një kuorumi. Faza e fundit e shqyrtimit të shjkeljeve ose jo të kryera nga Presidenti kërkon një vendim nga Gjykata Kushtetuese”.
Gjithashtu në opinionin përfundimtar të Komisionit të Venecias në lidhje me arsyetimin ligjor të kërkuar nga Kuvendi i Shqipërisë për dekretet e Presidentit Meta për shtyrjen e zgjedhjeve lokale 30 qershor 2019, Komisioni i Venecias ka bërë disa parashtrime para se të jepte konkluzionet përfundimtare:
Nëse me të vërtetë anulimi dhe shtyrja e mëvonshme e zgjedhjeve lokale tejkaluan fuqitë e Presidentit, siç përcaktohet më lart, Kuvendi dhe komisioni i tij hetimor duhet të marrin të merren parasysh një sërë faktorësh që shtrojnë pyetjen nëse akti ishte mjaftueshëm i një natyre serioze:
Para miratimit të Dekretit të 10 Qershorit, Presidenti u ofroi ndihmën e tij palëve që të shtyheshin zgjedhjet në mënyrë që ata të gjenin një kompromis. Kjo tregon se Presidenti u përpoq ta zbusë krizën, duke marrë parasysh rolin e tij si organ që përfaqëson unitetin e popullit (neni 86 i Kushtetutës). Presidenti deklaroi se qëllimi i tij ishte të shmangte gjakderdhjen, mbrojtjen e pluralizmit politik, ruajtjen e stabilitetit dhe mbrojtjen e demokracisë dhe kredibilitetin e vendit.
Edhe nëse Presidenti anuloi për herë të parë zgjedhjet lokale pa caktuar një datë të re, arsyet e dhëna tregojnë se ai nuk kishte ndërmend të shtynte zgjedhjet në një kohë të pacaktuar, por vetëm për një periudhë e shkurtër kohore.
Duke parë sesi krizat e mëparshme të bojkotimit të Parlamentit ishin vendosur në Shqipëri në të kaluarën, nuk ishte e paarsyeshme për Presidentin të priste që një zgjidhje e ngjashme politike të gjendej dhe kësaj here.
Në praktikë, u zhvilluan zgjedhjet e 30 qershorit. Ndërsa Presidenti i deklaroi këto zgjedhje të pavlefshme dhe pa ndonjë pasojë juridike, ai nuk ndërmori hapa të mëtejshëm për të parandaluar organizimin e këtyre zgjedhjeve.
Ekziston një ndryshim cilësor midis rregullave kushtetuese që kanë të bëjnë, me statusin e zgjedhjeve parlamentare dhe lokale. Edhe duke pranuar që zgjedhjet lokale janë thelbësore për demokracinë në përgjithësi, zgjedhjet parlamentare dhe ato lokale nuk janë të një statusi të njëjtë kushtetues. Parlamentet – konkretisht Kuvendi në Shqipëri kanë një rol vendimtar në krijimin dhe kontrollin e institucioneve të tjera shtetërore dhe zyrtarëve të tij. Autoritetet lokale janë gjithashtu të rëndësishme, duke pasur parasysh organet e tyre të zgjedhur dhe zyrtarët e tyre ushtrojnë autoritetin publik në emër të sovranitetit të populli. Nga kjo rrjedh se shtyrja e këtyre zgjedhjeve nuk janë aq domethënëse apo të dëmshme për funksionimin kushtetues të një shteti si shtyrja e mundshme e zgjedhjeve parlamentare. Në rastin shqiptar, ky ndryshim përfaqësohet nga mungesa e një rregulli të ngjashëm kushtetues për zgjedhjet lokale sesa Neni 66 i Kushtetutës në lidhje me Kuvendin: edhe nëse zgjidhen qeveritë lokale për katër vjet (neni 109 (1) i Kushtetutës), nuk ka ndonjë rregull të qartë që thotë se mandati i pushtetit vendor mund të zgjatet vetëm në rast lufte dhe vetëm për sa kohë lufta vazhdon.
Pasi të jetë themeluar, Gjykata Kushtetuese gjithashtu mund të ketë rastin të vendosë nëse e pranon vendimin e saj për vitin 2017 që përcaktimi i datave të zgjedhjeve është një akt individual ose nëse del në përfundimin se ky është një akt normativ, kontrolli i të cilit është kompetencë e saj.
Më e rëndësishmja, Dekreti nr. 11199 i 10 Qershorit 2019 (dhe akoma më shumë Dekreti Nr. 12211 të 27 qershorit 2019, për përcaktimin e datës së re – ky dekret as që u botua) nuk ishte ashtu siç duhej e kontestuar para çdo gjykate në proceset e duhura (as para Kolegjit Zgjedhor dhe as Gjykatës Kushtetuese, siç duhet të jetë). Presidenti nuk dha asnjë qëndrim dhe nuk u dëgjua në procedurat para KQZ-së dhe Kolegjit Zgjedhor. Këto organe e shpallën të pavlefshme Dekretin e tij thjesht rastësisht.
Të marra së bashku, këta faktorë mund t’i ofrojnë Kuvendit elemente që synojnë një pikëpamje që anulimi dhe shtyrja e mëvonshme e zgjedhjeve lokale mund të mos plotësojnë kushtet e mjaftueshme për një shkarkim të Presidentit.
Pas shqyrtimit të të gjithë gjetjeve Komisioni i Venecias nxori këto përfundime:
Në përgjigje të kërkesës për një mendim nga Kryetari i Kuvendit të Shqipërisë, Komisioni i Venecias arrin në konkluzionin se, në mungesë të një dispozite ligjore për këtë çështje, Presidenti mund të anulojë zgjedhjet vetëm për organet e qeverisjes vendore në një situatë ku takohen kriteret për marrjen e masave emergjente. Edhe atëherë Presidentit i duhet një ligj ad hoc si bazë ligjore për të shtyrë zgjedhjet.
Anulimi i zgjedhjeve është i mundur vetëm në situata që plotësojnë kërkesën për shpalljen e një emergjence shtetërore. Sidoqoftë, rregullat e zbatueshme kushtetuese për situata emergjente nuk ishin ndjekur në këtë rast. As nuk kishte një konsensus politik, i cili do të lejonte
krijimin e një baze ligjore ad hoc për shtyrjen e zgjedhjeve.
Anulimi i zgjedhjeve ndikon gjithashtu në të drejtat elektorale të njohura nga të drejtat ndërkombëtare të njeriut.
Mungesa e bazës ligjore dhe disponueshmëria e alternativave (shtyrja e zgjedhjeve) sipas masave emergjente sipas nenit 170 të Kushtetutës ose rifillimit të
dialogu politik pas zgjedhjeve) bën ndërhyrjen në të drejtat elektorale joproporcionale.
Bojkoti elektoral nga partitë politike, edhe nëse ato përfaqësojnë një pjesë të rëndësishme të elektoratit, nuk mund të parandalojë zgjedhjet e rregullta. Përndryshe, këto parti do ti përdorin këto leva për të parandaluar plotësisht çdo zgjedhje.
Do të jetë kompetencë për Kuvendin dhe në fund e Gjykatës Kushtetuese të përcaktojë nëse anulimi dhe shtyrja e zgjedhjeve lokale do të thotë një shkelje e Kushtetutës dhe nëse shkelja është e një karakteri serioz, i cili do të lejonte një shkarkim të Presidentit.
Siç përcaktohet në këtë mendim, një numër faktorësh tregojnë se mund të mos ketë shkelje të rënda. Kjo për shkak se veçanërisht Presidenti bëri thirrje për dialog, pritja e shtyrjes së zgjedhjeve do të kontribuojë në ndjekjen e një kompromisi midis palëve, mungesa e një sfide të drejtpërdrejtë të Dekreteve të Presidentit më parë
një gjykatë dhe statusi kushtetues i zgjedhjeve lokale në krahasim me zgjedhjet parlamentare.
Të marra së bashku, kjo mund t’i sigurojë Kuvendit elemente që synojnë një pikëpamje që megjithëse Presidenti mund të ketë tejkaluar kompetencat e tij kushtetuese duke anuluar dhe shtyrë zgjedhjet lokale përtej mandatit zgjedhor të autoriteteve lokale pa një bazë ligjore specifike – këto akte nuk mund të plotësojnë kriteret e nevojshme për të garantuar një shkarkim të Presidentit.
Më në fund, edhe sikur të vërtetohej serioziteti i shkeljeve, kjo nuk do të duhej domosdoshmërisht të çojë në një shkarkim të Presidentit në Kuvend, duke marrë parasysh interesat e Kuvendit për të marrë parasysh qëllimet kushtetuese të këtij institucioni, siç janë kontrollet dhe ekuilibrat në vend.
