Gazeta gjermane ‘Der Spiegel’ i ka kushtuar një artikull Luginës së Vjosës, duke pasqyruar bukuritë e kësaj lugine dhe arsyet për të mbrojtur habitatin natyror të zonës.
Gazeta thekson se tek projektimi për ndërtimin e një dige e cila kërcënon faunën dhe florën në luginë. “Por kjo mrekulli jugore shqiptare është nën kërcënim. Një digë së shpejti do të ndërtohet për të drejtuar një uzinë hidroelektrike pranë Poçemit, ku Meulenbroek po kap peshq. Kjo do të shkatërronte habitatin natyror të peshkut të lumit dhe shumë lloje të tjera të kafshëve dhe bimëve mund të zhdukeshin si rezultat i këtij ndërtimi. Për më tepër, fermerët në fshatin e afërt të Kutës do të humbnin jetesën e tyre, sepse kullotat dhe fushat e tyre do të mbuloheshin nga uji.”, shkruhet në artikull.
Artikulli i plotë:
“Mrekullia e Fundit Blu e Europës”
Në Shqipëri, ambientalistët, investitorët dhe banorët po luftojnë për ndërtimin e digave të reja. Lumenjtë e fundit të mbetur në Evropës janë të rrezikuar – dhe me to edhe biotopet e tyre unike.
Kur Paul Meulenbroek ngjitet në ujë, është një ide e mirë për të qëndruar prapa në bregun e lumit. Ai mbart një motor të vogël në shpinë të tij, me zë të lartë si një ventilator me gjethe, por nuk është për të hedhur ajrin. Biologu nga Viena e përdor atë për të prodhuar një fushë elektrike prej 400 V që mund të paralizojë përkohësisht peshqit, duke i bërë më të lehtë për të mbledhur me një rrjet.
Meulenbroek qëndron në belin e thellë në ujin e shndritshëm të Vjosës, një lumë i egër që kalon nëpër Shqipërinë jugore, “Ka shumë të rinj këtu”, thotë biologu, përpara se t’i dorëzojë kolegut të tij një peshk të ndritshëm që shkëlqen nën 10 centimetra.
Studiuesit duan të kenë një pasqyrë të llojeve të peshqve që jetojnë në ujë.
E vendosur rreth 50 kilometra larg burimit të lumit, ku derdhet në detin Adriatik, lugina e Vjosës është një parajsë.
Nuk ka rrugë ose ura për të dëmtuar idilitetin. Ndërsa rrjedh nga rruga e saj 270 kilometrash, rryma shpërthen në dy ose më shumë armë të ndara nga brigjet e gjera të zhavorrit dhe praktikisht çdo përmbytje këtu ndryshon shtratin e lumit.
Lugina e gjerë është e rrethuar nga kodra të gjelbëra, ndërsa bora duket në malet më të lartë deri në fillim të majit. Pemët e ullirit rriten përgjatë shpateve, fermerët mbjellin në fushat pjellore dhe zhurma e këmbanave të një tufë delesh kalon përgjatë luginës.
Por kjo mrekulli jugore shqiptare është nën kërcënim. Një digë së shpejti do të ndërtohet për të drejtuar një uzinë hidroelektrike pranë Poçemit, ku Meulenbroek po kap peshq. Kjo do të shkatërronte habitatin natyror të peshkut të lumit dhe shumë lloje të tjera të kafshëve dhe bimëve mund të zhdukeshin si rezultat i këtij ndërtimi. Për më tepër, fermerët në fshatin e afërt të Kutës do të humbnin jetesën e tyre, sepse kullotat dhe fushat e tyre do të mbuloheshin nga uji.
Shqipëria ende nuk është bërë anëtare e Bashkimit Evropian, por edhe këtu, studimet e ndikimit në mjedis janë të kërkuara me ligj për projekte të mëdha si një digë.
Kovlu Energji, kompania turke që dëshiron të ndërtojë digën, ka paraqitur një studim të tillë, i cili u krye nga një firmë private këshilluese në Tiranë.
Por Friedrich Schiemer, profesor zoologjie në Universitetin e Vjenës, e përjashton atë si një “karikaturë”.
“Pjesë të mëdha të letrës përbëhen nga pjesë që kopjohen verbatim nga studime të tjera. Një sondazh nuk u krye kurrë në këtë faqe interneti.”
Kontrollimi i Specieve në Luginën e Vjosës
Së bashku me biologët shqiptarë, Schiemer tani ka organizuar një projekt për të marrë një inventar të florës dhe faunës në zonën e kërcënuar nga diga, me mbështetjen e organizatës mjedisore Riverwatch në Vjenë dhe EcoAlbania në Tiranë.
Ashtu si natyralisti gjerman dhe eksploruesi Alexander von Humboldt, 30 shkencëtarët nga Shqipëria, Austria dhe Gjermania po punojnë përtej luginës përgjatë tri rrugëve të paracaktuara.
Gjeologët po e matin shtratin e lumit deri në milimetër, duke vënë në dukje madhësinë e zhavorrit dhe strukturës së sedimentit.
Hulumtuesit e insekteve po varrosin 150 shishe plastike të mbushura me uthull si kurthe për krijuesit e vegjël që zvarriten përgjatë terrenit.
Një biolog po mbledh bimë për t’i shtypur ato në një herbarium.
Një tjetër është duke kërkuar nëpër gjethe dhe tokë të lirë për të kërkuar kërmij. Një shkencëtar shtrëngon bar dhe shkurre, duke kapur insektet që fluturojnë me një rrjet.
Meulenbroek tërheq një peshk tjetër argjendi nga uji.
“Kjo mund të jetë e njëjta specie si ajo e para, por unë nuk jam i sigurt“.
Përgjigjja do të përcaktohej me një test gjenetik, të kryer në pak ditë në Universitetin e Vjenës.
Për këtë qëllim, ai thyen një copë dy milimetërshe të finit dorsal në të dyja kafshët.
“Unë kisha një ide të paqartë se çfarë speciesh mund të gjejmë këtu,” thotë ai. Në një hapësirë prej tre ditësh, ai ka kapur 20 të ndryshme.
Ai nuk është i familjarizuar me shumicën e specieve dhe i liron thuajse të gjitha pas një ekzaminimi të shkurtër.
Surpriza më e madhe mund të gjendet duke u lëkundur në një rrjet shtesë që kishte vënë jashtë: një bas deti prej 50 centimetrash.
“Ajo jeton në Adriatik, lumenjtë nuk janë në të vërtetë territori i saj, por duhet të kenë mbushur gjithë këtë distancë“.
Peshkatarët e fshatit janë gjithashtu të habitur nga kapja e tij e rrallë.
Nëse diga tashmë do ekzistonte, asnjë peshk nuk do ta bënte këtë distancë deri në lum.
Deri më tani, Vjosa nuk është bllokuar nga ndonjë ndërtim.
Edhe dy degët e saj, me dy përjashtime, janë të lira nga digat. “Kjo është unike në Evropë“, thotë Schiemer.
Rrjedhjet e egra të Shqipërisë
Siç e thotë Schiemer, “vazhdimi gjeomorfologjik” është ende i paprekur në Shqipëri.
Termi i ngathët i referohet një pjesë interesante të teatrit natyror: Shkëmbinjtë thyejnë shkëmbinjtë lart në male pranë burimit të lumit, duke u ulur në Vjose.
Me çdo përmbytje të pranverës, ata shtyhen më tej në luginë.
Çdo vërshim uji sjell shkëmbinj të vegjël, pak nga pak dhe ata përfundimisht përfundojnë si rërë e hollë në det.
Në një moment, rryma mbart grurin e rërës në një nga plazhet e shumë të lavdishme të Adriatikut.
Ndërtimi i një dige do ta ndërpriste këtë lëvizje të materialit nga malet në det, një proces që ka vazhduar për miliona vjet.
Banorët e New Orleans kohët e fundit e ndjenë ndikimin e këtij problemi.
Diga të shumta në Misisipi po mbajnë sedimente të rëndësishme nga arritja e detit dhe shkatërrimi i bregdetit gjithnjë e më shumë.
Në pjesët e rrethit të mbrojtur dikur nga shoqatat natyrore, ujërat e përmbytjeve tani kanë frenim të lirë – duke rezultuar nëpërmbytjeve katastrofike siç u pa gjatë Uraganit Katrina.
Megjithatë, mijëra diga hidroelektrike janë planifikuar në mbarë botën.
Sipas Riverwatch, 500 janë planifikuar vetëm për Shqipërinë dhe pothuajse 3,000 në të gjithë rajonin e Ballkanit.
Shumica janë centrale të vogla të energjisë që nuk kërkojnë diga: Pjesa më e madhe e rrjedhës shmanget përmes shkurtesave të hedhura në mal me eksplozivë.
Uji më pas nxiton përmes tubave të pjerrta që mundësojnë turbinat.
Rezultati është një mungesë e ujit të mjaftueshëm në luginë që anashkalon malin, që do të thotë se peshqit dhe vegjetacioni humbasin.
Ka njëfarë ironie për faktin se studiuesit nga Gjermania dhe Austria po luftojnë për të ruajtur një lumë të paprishur.
Në fund të fundit, lumenjtë e Danubit, Rinit dhe Mainit janë të mbushura me diga dhe, në pjesë, të mbështjellura në çimento. “Ne po kërkojmë shumë nga shqiptarët“, pranon një shkencëtar. “Në rastet tona, askush nuk kujdesej për lumenjtë e paprishur”.
Pse nuk duhet t’u lejohet shqiptarëve të bëjnë atë që është bërë kudo në Evropën Perëndimore?
“Kur ndërtuam diga hidroelektrike dhe lumenj të rindërtuar, nuk dinim shumë për dinamikën e këtyre sistemeve“, shpjegon Schiemer. Vetëm në 20 apo 30 vitet e fundit njerëzit kanë filluar të kuptojnë se sa të rëndësishme janë lumenjtë e paprekur për natyrën. “Ne duam t’i mbajmë shqiptarët larg përsëritjes së të njëjtave gabime që ne kemi bërë”.
Shqipëria e merr pothuajse tërësisht energjinë elektrike nga hidrocentralet – dhe kërkesa po rritet.
Energjia elektrike e papërdorur mund të eksportohet si eko-fuqi, ekologjikisht e përshtatshme.
Gjendja e lumenjve – një krahasim
Vendi është fitimprurës për investitorët. Pagat janë të ulëta dhe ryshfetet mund të përdoren për të zgjidhur shumë probleme.
Shqipëria renditet e 83 në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International, prapa vendeve si Burkina Faso dhe Bjellorusia.
Për dekada të tëra, shteti ballkanik ishte i izoluar nga pjesa tjetër e botës.
Por sot, mbi 30 vjet pas përfundimit të diktaturës së tmerrshme të Enver Hoxhës, ai i ngjan një vendi në zhvillim.
Ndërsa pothuajse çdo fshat ka energji elektrike, mushkat ende përdoren gjerësisht për transport dhe shumë rrugë janë në gjendje katastrofike.
Në një situatë të tillë, çdo investitor është i mirëpritur, edhe nëse planet e tyre dëmtojnë natyrën.
“Vjosa është ndoshta vend i gabuar për të ndërtuar një hidrocentral,” thotë biologu Sajmir Beqiraj.
Sidoqoftë, është e dyshimtë nëse një termocentral do të gjeneronte fitime afatgjata mbi Vjosën e pasur me sedimente.
Rezervuari prapa digës mund të mbushet me shkëmbinj dhe sedimente vetëm 20 apo 30 vjet pas ndërtimit të saj.
Kapaciteti i liqenit do të tkurrej si rezultat, dhe termocentrali nuk do të kishte ujë të mjaftueshëm për prodhimin në sasi të energjisë elektrike.
Në atë pikë, opsioni i vetëm do të ishte pastrimi i shtrenjtë i rezervuarit, duke rritur lartësinë e digës ose mbylljen e termocentralit.
Shpresë për fshatarët
Në fund, ka gjasa që gjykatat të vendosin që një digë të ndërtohet në Luginën e Vjosës.
Ç’ka më shumë rëndësi? Disa vende të reja pune dhe miliona të ardhura nga një termocentral?
Apo një pjesë unike e natyrës që është burimi i jetesës për qindra njerëz?
“Ne shkuam tek qeveria me një ankesë për të ndaluar ndërtimin,” thotë Ismet Murataj, një fermer nga Kuta.
BE-ja ka një rregullore që ndalon shkeljet në zonat natyrore në qoftë se ato përkeqësojnë statusin e ruajtjes së specieve në listë.
Por biotopet e Luginës së Vjosës do të përfaqësonin një pengesë edhe më të madhe.
Ky lloj habitati, tipik për rrafshinat e përmbytjeve, është i rrallë në Evropë, thotë Schiemer.
Nëse Shqipëria do ishte në BE, studiuesi argumenton, biotopet do të duhej të përcaktoheshin si zona Natura 2000 për mbrojtjen e natyrës për shkak të statusit të tyre gati të pacënuar.
“Pastaj lugina do të mbrohej nga ndërhyrjet,” Ai argumenton se Shqipëria, si një vend që dëshiron të bashkohet me Bashkimin Evropian, duhet t’i përmbahet këtyre rregullave.
1,500 banorë të Kutës nuk dinë shumë për udhëzimet e habitatit, zonat e Natura 2000 ose biodiversitetit. Ata e morën planin për uzinën e energjisë nga mediat.
“Nuk kishte informata zyrtare nga Tirana,” thotë 25-vjeçarja Romina Mustafaraj, administratorja e fshatit. “Nuk kishte as dëgjesa publike.”
Ajo thotë se njerëzit e fshatit kanë frikë të humbin jetesën e tyre.
Disa vjet më parë, banorët e Luginës së Vjosës ishin në një situatë të ngjashme.
Në atë kohë, një ndërtues spekulator nga Italia donte të ndërtonte një digë mbi Kutë dhe ekskavatorët tashmë po hapnin kodrat kur gjithçka u ndal papritur.
Investitori me sa duket falimentoi, thotë ajo.
“Për ne, Vjosa është një perëndi,” thotë Friedrich Schiemer. “Këtu mund të shqyrtojmë se çfarë përbën një lumë të egër. Në shtëpi, kjo nuk është më e mundur.”
Përshtati në shqip Hashtag.al
