Arkeologët kanë bërë një zbulim novator në Kishën e Varrit të Shenjtë në Jeruzalem, duke zbuluar mbetjet e një kopshti të lashtë në vendin ku besohet se është varrosur Jezu Krishti. Një ekip studiuesish italianë nga Universiteti Sapienza i Romës gjeti prova të pemëve të ullirit dhe hardhive që datojnë rreth 2000 vjet më parë.
Zbulimi mund të zgjidhë debatet e gjata rreth vendndodhjes së saktë të kryqëzimit dhe varrimit të Jezusit. Gjetjet duket se konfirmojnë traditën e krishterë në lidhje me vendin e shenjtë.
Analiza arkeobotanike zbuloi praninë e mbetjeve bimore që datojnë rreth kohës së kryqëzimit të Jezusit, që besohet gjerësisht se ka ndodhur në pranverën e vitit 33 pas Krishtit. Shkencëtarët kryen analiza të polenit në mostrat e marra nga poshtë dyshemesë së bazilikës antike.
“Dëshmitë e pranisë së pemëve të ullirit dhe rrushit nga rreth 2000 vjet më parë” u zbuluan gjatë gërmimeve, të cilat filluan kur kisha iu nënshtrua rinovimeve në vitin 2022. Gjetjet shënojnë punën e parë të madhe arkeologjike në vend që nga shekulli i 19-të.
Zbulimi përputhet plotësisht me rrëfimin biblik në Ungjillin e Gjonit 19:41, i cili thotë: “Tani në vendin ku u kryqëzua ishte një kopsht dhe në kopsht një varr i ri, në të cilin nuk ishte vënë ende njeriu. Atje e vunë Jezusin.”
Ky pasazh përmend në mënyrë specifike një kopsht që rrethon vendin e kryqëzimit dhe varrimit, pasi dëshmitë arkeologjike tani ofrojnë konfirmim fizik të këtij përshkrimi, duke sugjeruar që shkrimtari i ungjillit kishte njohuri të sakta për topografinë e Jeruzalemit në atë kohë.
Arkeologia kryesore Francesca Romana Stasolla tha për The Times of Israel: “Gjetjet arkeobotanike kanë qenë veçanërisht interesante për ne, në dritën e asaj që përmendet në Ungjillin e Gjonit, informacioni i të cilit konsiderohet i shkruar ose i mbledhur nga dikush i njohur me Jerusalemin në atë kohë.”
“Ungjilli përmend një zonë të gjelbër midis Kalvarit dhe varrit dhe ne identifikuam këto fusha të kultivuara,” shpjegoi ajo.
Zbulimi ofron prova të prekshme që mbështesin narrativën biblike të prehjes së fundit të Jezusit. Projekti i gërmimit zbuloi se toka kishte ndryshuar ndjeshëm me kalimin e kohës, nga një gurore në fusha të kultivuara dhe përfundimisht një vend varrimi. Studiuesit zbuluan qeramikë, llamba vaji dhe mostra dheu që datojnë nga epoka e hekurit poshtë bazilikës.
Projekti i restaurimit kërkoi miratimin nga tre komunitete fetare që menaxhonin kishën – Patriarkana Ortodokse, Kujdestaria e Tokës së Shenjtë dhe Patriarkana Armene. Ajo gjithashtu kishte nevojë për një licencë nga Autoriteti i Antikiteteve të Izraelit.
“U ngritën mure të ulëta guri dhe hapësira midis tyre u mbush me papastërti,” vuri në dukje Stasolla për përdorimin e lashtë bujqësor. Gërmimet janë ndërprerë përkohësisht për të akomoduar fluksin e pelegrinëve gjatë festimeve të Javës së Shenjtë dhe të Pashkëve. Studiuesit planifikojnë të rifillojnë punën e tyre më pas, duke shpresuar të zbulojnë më shumë detaje rreth vendit antik.
“Ndërsa ne nuk kemi qenë në gjendje të shohim të gjithë kishën e gërmuar me një shikim, teknologjitë e reja po na lejojnë të rindërtojmë pamjen më të madhe në laboratorët tanë,” tha Stasolla. Kisha e Varrit të Shenjtë, që daton në shekullin e IV pas Krishtit, tërheq qindra mijëra vizitorë çdo vit.
