Në pranverën e vitit 1907, Pablo Picasso po kërkonte me zell për mënyra të reja dhe radikale të përfaqësimit që do ta katapultonin atë në ballë të avangardës.
Frymëzimi më në fund erdhi në formën e një skulpture të vogël Vili nga Republika Demokratike e Kongo, megjithatë shumë pak janë të vetëdijshëm për ndikimin monumental që kjo figurë pati në rrjedhën e historisë së artit.
I magjepsur menjëherë nga tiparet e zgjatura të skulpturës, format e thjeshta dhe qëllimi shpirtëror, takimi ndezi diçka të thellë te Picasso, atëherë vetëm 25 vjeç.
Vizita e tij e mëvonshme në Muzeun Etnografik të Trocaderos në Paris, shtëpia e mijëra artefakteve afrikane të grabitura nga kolonitë franceze, ndezi një magjepsje të përjetshme me artin nga kontinenti dhe shënoi një pikë kthese në trajektoren e tij artistike.
Artisti filloi të mbledhë në mënyrë obsesive maska ceremoniale, skulptura dhe gdhendje totemike, duke grumbulluar mbi njëqind vepra që ishin pikante në shumë ambiente të brendshme që ai banoi gjatë gjithë jetës së tij.
Pas kthimit nga vizita e tij në Trocadero, Picasso rishikoi një kompozim të papërfunduar në studion e tij, një pikturë figurative të një skene në një bordello që ai vizitonte shpesh në Barcelonë, Spanjë.
Vepra në fjalë nuk ishte askush tjetër veçse Les Demoiselles d’Avignon, që tani konsiderohet si një nga kanavacat më novatore të shekullit të 20-të.
Ngjashmëri të habitshme
Pothuajse dy metra e gjysmë e gjatë dhe pak më shumë se dy metra e gjerë, piktura përshkruan pesë punonjëse seksi me trupa të copëtuar dhe këndorë, tre prej të cilëve vështrojnë në mënyrë provokuese shikuesin.
Me elementet e tij piktoreske të guximshme, të ngjashme me copëzat dhe ndjenjën anarkike të dhunës dhe fuqisë seksuale, Les Demoiselles d’Avignon rrëzoi nocionet e idealizuara të bukurisë, duke tronditur edhe rrethin e brendshëm të Pikasos.
Ndërsa dy figurat qendrore u frymëzuan nga bustet skulpturore të Iberisë vendase të artistit, tiparet antropomorfike të grave të tjera kanë ngjashmëri të habitshme me maskat tipike të Afrikës Sub-Sahariane.
Fytyra e fragmentuar dhe pothuajse si mozaik e gruas në këndin e poshtëm të djathtë të veprës është e ngjashme me ato të Maskave Mbuya të popullit Pende, të përdorura tradicionalisht për të nënkuptuar fundin e ritualeve të rrethprerjes.
Në këndin e sipërm djathtas të pikturës, fytyra e maskuar e gruas i ngjan maskave të stilizuara shumë të fisit Dan të Bregut të Fildishtë, të dallueshme për hundën e zgjatur dhe ballin e lartë.
Picasso dhe shumë nga bashkëmoshatarët e tij shpejt iu drejtuan gjuhës vizuale të papërpunuar, emocionale të estetikës afrikane, duke hedhur poshtë idenë e kahershme se qëllimi i artit ishte të imitonte botën natyrore.
Planet e sheshta, konturet e guximshme dhe format e thjeshtuara vazhduan të hapnin rrugën e tyre në kompozimet fragmentare të Picasso-s, duke e larguar atë gjithnjë e më larg nga natyralizmi që kishte përcaktuar artin perëndimor që nga Rilindja.
Ndikim monumental
Kjo periudhë eksperimentimi intensiv ishte thelbësor për shfaqjen e kubizmit – lëvizjes me ndikim të artit që theksoi dallimin midis pikturës dhe realitetit – dhe u bë pikënisja për lëvizjet e panumërta radikale abstrakte (izmat e shumta të modernizmit, nëse dëshironi) që erdhi për të përcaktuar shekullin e ardhshëm.
Ka shumë pak prova që Picasso dhe Shkolla e Parisit, të cilët ishin të magjepsur nga një fantazi ekzotike e ‘primitives’, i kushtonin vëmendje të veçantë afrikanëve si njerëz dhe prodhues të kulturës.
Kur u pyet për ndikimet e qarta afrikane të pranishme në Les Demoiselles d’Avignon, Picasso nxitoi të theksonte elementet e tij iberike dhe madje shkoi aq larg sa mohoi plotësisht marrëdhënien e tij me artin joevropian. “Arti zezak? [sic] Nuk e di”, ia ktheu në mënyrë provokative piktori.
Gdhendësit, skulptorët dhe artizanët nga të cilët modernistët vazhduan të merrnin hua për të çuar përpara praktikat e tyre artistike funksionuan thjesht si muza anonime.
Pra, sa nga ajo që e çimentoi Picasso-n si një nga figurat themeluese të modernizmit u huazua nga kultura vizuale afrikane – dhe ndoshta më e rëndësishmja, pse ndikimi monumental që pati në veprën e tij ende nuk është pranuar gjerësisht?
Viti 2023 shënon pesëdhjetë vjetorin e vdekjes së Pikasos. Për të nderuar këtë rast, Franca dhe Spanja kanë bashkëpunuar në një seri ekspozitash retrospektive njëvjeçare të quajtur Celebration Picasso 1973 -2023.
Më shumë se pesëdhjetë ekspozita nëpër institucionet kryesore kulturore në Evropë dhe SHBA do të nxjerrin në pah trashëgiminë e qëndrueshme të artistit dhe do të tërheqin vëmendjen ndaj aspekteve më pak të njohura të veprës së tij.
Një numër i ekspozitave të planifikuara do të eksplorojnë marrëdhënien e tij me shumë individë që luajtën një rol me ndikim në jetën e tij, duke përfshirë Gertrude Stein, Joan Miro, Max Beckmann, Chanel dhe El Greco.
Nga pesëdhjetë shfaqjet e planifikuara për t’u zhvilluar, megjithatë, asnjë i vetëm nuk është vendosur për të eksploruar dialogun midis Pikasos dhe Afrikës.
Artist i idhulluar
Dhe megjithëse një ekspozitë e vitit 2017 në Musée Du Quai Branly në Paris (më parë Trocadero, ku Picasso gjeti frymëzimin që po kërkonte për të përfunduar Les Demoiselles d’Avignon) synonte të zbulonte marrëdhënien midis piktorit dhe jo- Artet perëndimore, ishte një nga institucionet e pakta evropiane që e bëri këtë.
Këtu lind pyetja: nëse artizanët dhe krijuesit afrikanë kishin zotëruar artin e abstraksionit për shekuj me radhë, pse historia e artit vazhdon ta shohë ndikimin e rëndësishëm që puna e tyre pati në modernizëm si një mendim të mëvonshëm?
Siç shprehet studiuesi postkolonial Simon Gikandi, Afrika fillimisht njihet si një episod domethënës në historinë e modernizmit, por po aq shpejt u dërgua në hapësirën e ‘primitivizmit’ – një vend ku nuk përbën asnjë rrezik për ‘pastërtinë’ e artit modern. .
Kjo nuk do të thotë se ne duhet thjesht të reduktojmë përshtatjen e Pikasos dhe të modernistëve të estetikës afrikane dhe joperëndimore në përvetësimin kulturor siç e njohim tani, pasi politika e kolonializmit nuk ishte as në fazat e saj të hershme në fillim të shekullit të njëzetë.
Të ‘anulosh’ një artist aq të idhulluar sa Pablo Picasso kaq shumë vite pas vdekjes së tij, natyrisht, nuk do t’i shërbente pak qëllimit.
Por të metat e një artisti duhet, nëse ka ndonjë gjë, të na ofrojnë mundësinë për të rishqyrtuar dhe riinterpretuar punën e tyre. Në fund të fundit, është pyetja e vazhdueshme e brezave pasardhës që do të mbështesë dhe në fund do ta pasurojë historinë e artit siç e njohim ne.
Nëse bota e artit po përpiqet të bëhet më gjithëpërfshirëse, ajo duhet të fillojë duke përqafuar narrativa historike të artit më komplekse dhe të nuancuara.
Në vend që të interpretojnë ndikimin e artit afrikan në veprën e Picasso-s si një kërcënim për ‘gjeniun’ e tij të padiskutueshëm, ndoshta institucionet duhet të paraqesin prezantimin e këtyre narrativave në zhvillim – dhe ndoshta edhe të lënë artefaktet që frymëzuan një lëvizje të tërë më në fund të zënë në qendër të vëmendjes.
Discussion about this post